Tl 1907 à l costrutëur de auteresc Josef Höglinger lascià frabiché sota l luech de Plajes la villa Schönblick. Tlo al njinià ite si cuatier, na berstot, majons per artejans da oradecà y na pitla pension cun gusté. Tl 1926 iel unì leprò mo deplù majons per i ghesć te na dependance te chëla che Höglinger à nce njinià ite na berstot nueva ntan che chëla da dant ie unida tramudeda te na sala da maië. L nsci nasciù Hotel Regina ie unì menà dala familia Höglinger nchin che l ie unì vendù, pona – tl 2008 – zarà ju y ala fin remplazà dal Hotel Adler Balance.

L ferleigher d’ert Franz Schmalzl de Ianesc ova tl 1872/73 fat su na cësa d’abitazion cun berstot sun plaza Sant Antone, ma bele ntëur l’ëuta dl secul fova l “Marienheim” l terzo majer hotel a Urtijëi  – cun na nudadoia y na sala da maië che se slargiova ora sun dut n partimënt.

Cun la Opzions ie l hotel passà tl avëi dl stat. Tl 1963 iel ora dla pert tl vest deventà na frabica nuzeda per l cumerz y l’abitazion ntan che la pert a ost ie unida trasfurmeda da Rosa Schmalzl tl Hotel Maria. Si familia mëina mo al didancuei chësc hotel.

Cunesciuda coche "Rothaus" o "Engelsburg", pervia de na figura de San Michiel sun la fassada, ie chësta villa dl'ëuta dl secul unida frabicheda dal costrutëur d'auteresc y ferleigher Josef Runggaldier da Passua, che stajova iló daujin tla Cësa bruma, per si fi Josef ir. Basite iel na berstot. La vën mo ncuei nuzeda dal scultëur Hermann Josef Runggaldier, n pronepot dl costrutëur.

La villa dl'ëuta dl secul, tlameda do l prim arpizadëur dl Saslonch Paul Grohmann, ie unida frabicheda n l ann 1906 da Konrad Pitscheider de Menza, n moler de scultures de Urtijëi, sun n grunt dl luech pitla Sotria. Basite à Pitscheider njinià ite na berstot che ie dl scumenciamënt dl 20ejim secul deventeda una dla berstotes da moler de sanc y aredamënc de dlieja plu mpurtantes de Gherdëina.

La Villa Rifesser, che ie sota defendura di bëns culturei dal 2006, fova unida frabicheda coche restruturazion de na vedla cësa da paur dal ferleigher Josef Rifesser do l 1890 tl stil dl storizism y cun na veranda cun elemënc tl "Jugendstil". Per l pigulier sun l cianton a sud-vest à l fi Josef ir. ziplà cater busć de figures di cumbatimënc de liberazion tirolesc.Tla berstot basite laurova nchina l'ultima ëuta dl secul l scultëur Pepi Rifesser da Stufan, nepot dl costrutëur.

La cësa Tavela à si inuem dal scultëur cunesciù dla Val Badia Franz Tavella. Ël ova dl 1890/91 frabicà na cësa da doi partimënc cun na berstot basite te chëla che l à nsenià ju truep scultëures jëuni, danter chisc Rudolf Moroder Lenert y Johann Baptist Moroder Lusenberg. Tl 1905 à l scultëur Levije Antone Insam de Cësanueva (Santa Cristina) cumprà la cësa te chëla che si mut Luis laurova da scultëur y furmova inant scultëures jëuni.

Josef Moroder Lusenberg ova frabicà la Sonnenburg dl 1904 cun si fi Josef (bera Pepi) pra l ruf da Cudan, tla luegia ulache l fova n iede n vedl mulin dl luech da Scurcià. Basite iel unì njinià ite na berstot de ert sacrela ulache bera Pepi à amplià si mpreja da ferleigher de ert. La cësa dl scumenciamënt dl secul ie carateriseda da na sort de tët do la rata rera per Gherdëina: n tët da cater eles, n pigulier y na tor cun vieresc a doi archëc turonc sota chëi che l ie n'ëura da surëdl.

Scurcià ie un di gran mejes medievei de Urtijëi ora chëi che l ie unì a se l dé, tres spartizions, de plu mejes. Tla cësa da Scurcià iel unì njinià ite na berstot te chëla che l à laurà tl '800 truep scultëures cunesciui. L costrutëur d'auteresc Leopold Moroder ova ntëur l 1900 giaurì tlo n café y sentà l'alea de castanies che ie ncuei mo da udëi. La cësa d'abitazion da ncuei ie na frabica nueva fata su dl 1981 da Giorgio Moroder, pionier dla disco music y premià cun na lingia de oscars y d'autri pesć.

L vedl mesc da Jumbierch ie unì restruturà y mudà te na cësa d'abitazion borgheja da Annamaria Pezlauzer Moroder. La fova l'ava dl scultuëur y moler Josef Moroder (1846-1939) che à juntà l inuem dl mesc "Lusenberg" a si inuem. Tl partimënt dessëura à bera Śepl da Jumbierch (Josef Moroder Lusenberg) njinià ite si atelier da moler, che se à mantenì nchin a ncuei. Si segonda fëna Felizita marciadova tlo cun antichiteies. Nce la berstot de scultura tl partimënt basite se à mantenì tl uriginel. L nepot de bera Śepl, Harald Schmalzl, lëura tlo mo coche scultëur.

Franz Martiner senior da Kuenz, ferleigher y fi de na familia de cumerzianc cun na filiala de si firma a Valencia, à frabicà tl 1897 chësta villa ala fin dl Otcënt cun locai de produzion y spedizion. La firma de costruzion artistica de auteresc, che fova unida metuda su l ann dant, ti al plu tert sëurandat a si fi Franz iunior. La firma Franz Martiner espurtova, coche truepa d'autra firmes de auteresc de Gherdëina, dan l 1914 te duc i paejes dla Monarchia asburgica y ova giapà l titul de "furnidëur de chëurt" dal'arziduchëssa Maria Theresia de Braganza.