Tl 1907 à l costrutëur de auteresc Josef Höglinger lascià frabiché sota l luech de Plajes la villa Schönblick. Tlo al njinià ite si cuatier, na berstot, majons per artejans da oradecà y na pitla pension cun gusté. Tl 1926 iel unì leprò mo deplù majons per i ghesć te na dependance te chëla che Höglinger à nce njinià ite na berstot nueva ntan che chëla da dant ie unida tramudeda te na sala da maië. L nsci nasciù Hotel Regina ie unì menà dala familia Höglinger nchin che l ie unì vendù, pona – tl 2008 – zarà ju y ala fin remplazà dal Hotel Adler Balance.

L ferleigher d’ert Franz Schmalzl de Ianesc ova tl 1872/73 fat su na cësa d’abitazion cun berstot sun plaza Sant Antone, ma bele ntëur l’ëuta dl secul fova l “Marienheim” l terzo majer hotel a Urtijëi  – cun na nudadoia y na sala da maië che se slargiova ora sun dut n partimënt.

Cun la Opzions ie l hotel passà tl avëi dl stat. Tl 1963 iel ora dla pert tl vest deventà na frabica nuzeda per l cumerz y l’abitazion ntan che la pert a ost ie unida trasfurmeda da Rosa Schmalzl tl Hotel Maria. Si familia mëina mo al didancuei chësc hotel.

L luech da Stufan (ncuei Villa Margherita) ie una dla lueges de nridlamënt storiches de Urtijëi. Dl 1872 y dl 1882 à l costrutëur d'auteresc y ferleigher Josef Rifesser sr. restruturà y amplià l mesc da doi frabiches l tramudan te na firma d'ert sacrela y d'aredamënt da dlieja cun berstotes per scultëures y tislaria. Ntëur l 1900 fova la firma una dla gran mprejes de costruzion d'auteresc de Urtijëi. L fi, bera Śepl da Stufan (Josef ir), à menà inant la firma y giaurì na filiala a Persenon dlongia la stazion.

La cësa Plan de Mureda ie unida frabicheda dl 1834 dal maracdënt de galantaries Jan Matie Moroder da Scurcià coche cësa da sté d'instà y nuzeda plu tert coche cësa de residënza. Si fions, i fredesc Levigi y Franz, espurtova da tlo demez cun l inuem "Gebrüder Moroder" dal 1869 roba da fé damat te duta l'Europa. Nia dalonc fovel n pitl magasin (ncuei "Pension Sole") ulache i produtëures menova de sada si marcanzia. Sun la luegia dl vedl tublà, fat su dl 1849, iel ncuei la scola elementera de Urtijëi.

Dal 1832 stajova Johann Baptist Purger tla cësa Pana sun plaza de dlieja. Ël ie l costrutëur dl stradon de Gherdëina a Pruca (1856) che à purtà pro dassënn al svilup economich dla valeda. La cësa ie unida frabicheda sun la luegia de n vedl mesc che fova dl prim pert dla puscions de Freising y vën bele numinà te documënc dl 11ejim secul. L cialé ora da ncuei va de reviers a n ampliamënt dl 1908 tl stil dla viles dl'ëuta dl secul.

Chësc post fej pert dla jita "Urtijëi: la storia dl zënter dl luech".

Cunesciuda coche "Rothaus" o "Engelsburg", pervia de na figura de San Michiel sun la fassada, ie chësta villa dl'ëuta dl secul unida frabicheda dal costrutëur d'auteresc y ferleigher Josef Runggaldier da Passua, che stajova iló daujin tla Cësa bruma, per si fi Josef ir. Basite iel na berstot. La vën mo ncuei nuzeda dal scultëur Hermann Josef Runggaldier, n pronepot dl costrutëur.

Chësc post fej pert dla jita "L svilup dl’ëuta dl secul: villes y berstotes".

La villa dl'ëuta dl secul, tlameda do l prim arpizadëur dl Saslonch Paul Grohmann, ie unida frabicheda n l ann 1906 da Konrad Pitscheider de Menza, n moler de scultures de Urtijëi, sun n grunt dl luech pitla Sotria. Basite à Pitscheider njinià ite na berstot che ie dl scumenciamënt dl 20ejim secul deventeda una dla berstotes da moler de sanc y aredamënc de dlieja plu mpurtantes de Gherdëina.

Chësc post fej pert dla jita "L svilup dl’ëuta dl secul: villes y berstotes".

La Villa Rifesser, che ie sota defendura di bëns culturei dal 2006, fova unida frabicheda coche restruturazion de na vedla cësa da paur dal ferleigher Josef Rifesser do l 1890 tl stil dl storizism y cun na veranda cun elemënc tl "Jugendstil". Per l pigulier sun l cianton a sud-vest à l fi Josef ir. ziplà cater busć de figures di cumbatimënc de liberazion tirolesc.Tla berstot basite laurova nchina l'ultima ëuta dl secul l scultëur Pepi Rifesser da Stufan, nepot dl costrutëur.

La cësa Tavela à si inuem dal scultëur cunesciù dla Val Badia Franz Tavella. Ël ova dl 1890/91 frabicà na cësa da doi partimënc cun na berstot basite te chëla che l à nsenià ju truep scultëures jëuni, danter chisc Rudolf Moroder Lenert y Johann Baptist Moroder Lusenberg. Tl 1905 à l scultëur Levije Antone Insam de Cësanueva (Santa Cristina) cumprà la cësa te chëla che si mut Luis laurova da scultëur y furmova inant scultëures jëuni.

Josef Moroder Lusenberg ova frabicà la Sonnenburg dl 1904 cun si fi Josef (bera Pepi) pra l ruf da Cudan, tla luegia ulache l fova n iede n vedl mulin dl luech da Scurcià. Basite iel unì njinià ite na berstot de ert sacrela ulache bera Pepi à amplià si mpreja da ferleigher de ert. La cësa dl scumenciamënt dl secul ie carateriseda da na sort de tët do la rata rera per Gherdëina: n tët da cater eles, n pigulier y na tor cun vieresc a doi archëc turonc sota chëi che l ie n'ëura da surëdl.