Skip to main content

"Granda ie la forza dla memoria che sta ti luesc." (da Cicero)

Cësa Plan de Mureda

La cësa Plan de Mureda ie unida frabicheda dl 1834 dal maracdënt de galantaries Jan Matie Moroder da Scurcià coche cësa da sté d'instà y nuzeda plu tert coche cësa de residënza. Si fions, i fredesc Levigi y Franz, espurtova da tlo demez cun l inuem "Gebrüder Moroder" dal 1869 roba da fé damat te duta l'Europa. Nia dalonc fovel n pitl magasin (ncuei "Pension Sole") ulache i produtëures menova de sada si marcanzia. Sun la luegia dl vedl tublà, fat su dl 1849, iel ncuei la scola elementera de Urtijëi.

Cësa da Costa

La frabica ie unida cumpreda y restrutureda ntëur l 1830 da Josef Senoner da Costa, n marcadënt de Gherdëina a Nürnberg. Dl 1899 compra Franz Moroder (de Lenèrt) la cësa y sposta tlo ca la sënta de si firma "Gebrüder Moroder" da Plan de Mureda. Tla cësa da Costa al nce giaurì la prima stua da giamië valuta te Gherdëina. L tublà daujin, che tucova pra l vedl luech, se à mo mantenì tla forma uriginela.

Cësa Pigon

Chël che fova n iede n mesc da doi frabiches ie unì restruturà y à giapà na fassada nueva cun na decurazion da chedri cueceni sun i ciantons de cësa y curnijes cuecenes ntëur ai vieresc. La cësa da Pigon ie stata la sënta de una dla firmes de scultures plu vedles dla valeda: la firma Riffeser (Pigon) de Vinzenz Riffeser. L ann dla fundazion ne ie nia cunesciù ma segurmënter dan la Prima viera mundiela. Ala fin dl 20ejim secul vendova chëi da Pigon dantaldut marcanzia zipleda mpurteda, tl 2012 ie la mpreja unida stluta.

Haus Vastlé

La firma SEVI de Vinzenz Senoner ie coche nce la firma ANRI de Anton Riffeser stata un di majeri datëures de lëur de Gherdëina cun si belau 140 culaburadëures y 200 persones che laurova a cësa. La cësa Vastlé fova bele unida restrutureda ntëur l 1831 dal pere de Vinzenz, Josef Anton,  per mëter man de marciadé cun de pitla figures de lën y roba da fé damat. Do che n ova fat su na fabrich a Puntives l ann 1965, foven dl 1977 trapinei iló nce cun la sënta dla firma. Tla luegia dla cësa storica da Vastlé iel al didancuei na costruzion nueva.

Maciaconi

Levisc (Alois) Riffeser à tl 1870 metù su una dla prima firmes da ferleigher per la chiena y souvenirs sun Plan da Tieja. Tl 1877 àl frabicà la cësa da de plu partimënc "Maciaconi" che l nuzova coche cësa da sté y sënta dla firma cun butëiga. Chësta butëiga vën nchinamei nunzieda te na taialongia de Leo Runggaldier sun la chiena de Gherdëina tlachernënta y sunënta. La frabica nstëssa fova cun la plaza de Dosses n mutif bënulù per nzijions storiches y chertes dl tëmp.

Cësa Bugon

La cësa da Bugon fova do i ani 1830 la sënta dla firma "Insam & Prinoth" de un di majeri ferleigri de chiena de Gherdëina dan la Gran viera. La firma ova bele dl 1820 na sënta a Nürnberg y mo una ie unida leprò plu tert a Londra. Dlongia la cësa da ferleigher cun ufizies y local de mpacamënt fovel nce n gran magasin te n tublà (ncuei “Restaurant Terrazza”) da ulache la marcanzia univa meneda demez te de gran cëries da ciavei nchin pra la stazion dla ferata.

Magasin de spedizion (Tublà) dl Purger

Chël che fova n iede l tublà dl luech de Pana ie unì fat ora dl 1854 da Johann Baptist Purger per pudëi mené demez chiena y plu tert nce auteresc per l esport. Tl medemo tëmp iel unì frabicà n puent sëura l Ruf de Val d'Anna per alesiré la spedizions cun ciavei. Ncuei iel tl vedl tublà y magasin de spedizion na ustaria. La fassada tl vest ie fata, coche nce l puent, de sasc de porfir y la fundamëntes ie unides metudes diretamënter tl fonz d'arenaria de Gherdëina.

Cësa Purger (Cësa de Cultura)

Sun la luegia dla cësa de cultura fovel n iede na frabica da de plu partimënc, che l ferleigher Johann Baptist Purger ova lascià fé su tl 1854 do l ejëmpl dla costruzions de zità, y la cësa de chemun y dl dutor, frabicheda tl medemo tëmp. La cësa Purger ie per n pez nce stata magasin dl ferleigher de chiena Anton Sotriffer. La doi cëses caraterisova la plaza de dlieja nchin che les à messù zeder, tl 1969, a na cësa di cungresc per i campiunac mundiei de schi dl 1970.

Cësa Pedetliva Nueva

La frabica da de plu partimënc ie unida fata su tl 1890 dal scultëur y ferleigher Anton Sotriffer. Tlo àl dl 1920/21 giaurì na butëiga te chëla che l univa vendù maiadives y uni sort de bëns, danter l auter nce scultures y chiena de lën che l cumprova da produtëures defrënc dla valeda y lasciova n pert depënjer. Coche spirt inuvatif sperimentova Sotriffer ti ani de crisa danter la doi vieres cun materiai y prodoc nueves. La butëiga Sotriffer ie mo al didancuei.