L nujel uriginel dla cësa d'abitazion dl luech a pèr va de reviers, aldò de analises dendrocronologiches, al 1249. La frabica à na basa mureda, na ntreda al ciulé tl ost y dessëura n piguel, uel dì n partimënt de lën spurjënt. La frabica sota defendura dla Sëurantendënza per i Bëns culturei ie spartida tamez ju, la ie bele da n pez dejabiteda ma l luech vën mo laurà. La pert tl vest dla frabica ie unida cumpreda dal chemun de Urtijëi coche arpejon architetonica de mpurtanza.

L luech a pèr vën nunzià per l prim iede dl 1406. Si cësa d'abitazion duta de mur ie unida ressaneda ejemplermënter. Dal pont de ududa dla proprietà ie la frabica dala colm ju n partida. Aldò dla spartizion iel doi tublei uriginei che se à mantenì y che ie frabichei ala maniera dl "blockbau" sun doi bases de mur y cun n bel palancin ntëurvia che univa nuzà per fé madurì do la manes de blava. L tublà plu tl vest ie plu vedl. Si nujel de costruzion ie dl 1428/30.

L mesc uriginel de chësc luech a pèr vën bele nunzià tl 15ejim secul. L tublà de lën a "blockbau" sëura l partimënt murà dl ciulé ie dl 16ejim secul. Tipich per Gherdëina ie l palancin che va ntëur trëi pertes dl tublà. L se trata de na strutura de stanges de lën che univa adurveda nchin ala fin di ani '60 dl 20ejim secul per fé secë y madurì do la blava (orde, siela, avëina) che univa zidleda ti ciamps dl mesc.

Analises dendrocronologiches datea l leniam adurvà per frabiché la cësa d'abitazion al ann 1426, chël adurvà per l tublà al ann 1419. La pert dessëura dla cësa ie frabicheda coche "blockbau", cun la majons y la stua cunliedes. Rescion Dessot ie la cësa de pruvenienza dl moler Bernardin Piceller (Pitschieler), che fova atif a Roma y Perugia danter tl 18ejim y tl 19ejim secul. Si fra à fat cariera iló coche musizist.

Col dala Pelda ie na frabica reprejentativa baroca cun tët da cater eles y na fassada cun decurazions riches. La ie unida frabicheda ntëur l 1640 da doi dames dla familia Wolkenstein - da tlo l blason dla familia di seniëures de Wolkenstein sun la pert a nord-ost dla cësa. Danter l 1700 y l 1878 fova Col dala Pelda sënta de sunieria (nia dalonc fovel la pica/forcia), daldò na cësa privata. L tublà cun stala che toca leprò ie unì frabicà ntëur l 1690 y ie dal 2024 sota defendura di Bëns culturei.

L mesc da doi frabiches Ciablon ie pusiziunà a 1770 m d'autëza sun la pert da surëdl dla valeda, sun Daunëi, y ie un di mejes plu alauta de Gherdëina. L tublà ie dl 16ejim secul, l nujel dl'abitazion partida dala colm de tët ju ie nchinamei dl 13ejim secul. La pert tl ost ie plu vedla cun na cësadafuech da n revëut a barijel, ciamin daviert y stues tafledes, la pert a vest ie n gran pert unida mudeda ti ani. Tramedoi pertes ne ie nia plu abitedes, la pert itevier fej pert dl avëi dl chemun.

Paratoni ie un di mejes a pèr, uel dì da doi frabiches, plu vedli de Gherdëina y l ie n bon ejëmpl de tan bën che i luesc da paur univa cuncei ite tla cuntreda - te chësc cajo speziel te n gran ërt. L mesc ie dla prima pert dl 13ejim secul y ie fat de n partimënt dessot de mur y da na pert dessëura de lën a straport da sté. Laite iel un di plu vedli ciuleies retics cun pertes de n porte cun revëut a barijel di ani 1242/1245.

L mesc de Crëpa, nluegià sun i ërc de Plesdinaz, ie un di luesc da paur plu vedli de duta la valedes ladines. L nujel dla costruzion ie dl 13ejim/14ejim secul. Na restruturazion fova unida fata dl 1460. L luech se à mantenì te si forma uriginela y ie n ejëmpl de marueia per la maniera de frabiché cun i materiai sas y lën, che fova da garat dan man. Nsci ie la pert japé dla cësa fata de n mur de sasc scadrei y sëuravia iel cuncià su n partimënt da sté a straport de lën de leresc. L tublà à dut ntëurvia n palancin che univa adurvà a fé madurì defin la manes de blava. 

Ulëta sun la pert da surëdl dla valeda a 1560 metri d'autëza ie una dla puecia viles de Gherdëina y ie metuda adum da trëi mejes da doi frabiches. La cësa d'abitazion nluegeda plu injù à n nujel de costruzion che va de reviers al 13ejim secul, chëla plu alauta ie bonamënter la frabica plu nueva dl ensemble. Chësta vila ie n bon ejëmpl de coche i mejes de Gherdëina ie adatei ala pusizion, al tëmp, al clima y al nsuredlamënt y coche i comunichea cun si ntëurvia.

L luech de Plajes ie frabicà sun vëtes d'arenaria de Gherdëina che ie bën da udëi. L ie la cësa ulache l ie nasciù y à vivù Jakob Sotriffer (1796-1856), l prim maester dla scola de dessëni metuda su tl 1825. Chësta fova nchinamei nluegeda n iede sun Plajes. De Sotriffer ie nce na culezion de scultures de lën che l ova abinà adum te Gherdëina dl 1828 per l Ferdinandeum de Dispruch per fins de documentazion. Ejëmpli de chësta figures ie da udëi tl Museum Gherdëina.